Χάικου: Από τη Χριστιάνα Χ. φίλη του ιστολογίου

Πίσω από

το απέραντο μπλε

κρύβεσαι τόσο καλά

 

Κρύψου πίσω

από το απέραντο μπλε,

εγώ θα σε βρω

 

Δάκρυ, σταγόνα

εικόνα Νοέμβρη.

Η ψυχή μου μιλά!

 

Σε αυτή τη μάχη,

κερδίσεις ή χάσεις

μαθαίνεις, ζωή!

 

 

ΑΣΚΗΣΗ ΣΥΝΤΟΜΙΑΣ και γλωσσικής πειθαρχίας: Το χάι κου, το twitter της ποίησης από τον 17ο αιώνα

... και πολύ διασκεδαστική μάλιστα γιατι το χάικου πρέπει:

1. Να είναι ακριβώς 17 συλλαβές
2. Οι συλλαβές να είναι διακανονισμένες σε 3 σειρές των 5-7-5 (καμμιά φορά αυτός ο κανόνας παραβαίνεται, αρκεί το σύνολο να είναι 17 συλλαβές)
3. Να αποφευγονται οι μεταφορές και οι ομοιοκαταληξίες
4. Να σχετίζεται με μια εποχη του Χρόνου (αυτό δεν τηρείται πια, το χάι κου έχει επεκταθεί)
5. Δεν είναι αναγκαίο ένα “μήνυμα” (χωρίς και να απαγορεύεται). Μπορεί απλώς να μεταφέρει μια εικόνα, ένα συναίσθημα, μια κατάσταση από την οποία προκύπτει ένα ψυχικό γεγονός.
 Το χάι κου υπηρετήθηκε από πολλούς μεγάλους δημιουργούς αλλά και πολλούς που γράφουν από ανάγκη χωρίς περαιτέρω φιλοδοξίες. Εκτός από άσκηση γλωσσικής πειθαρχίας και αισθητικής, είναι και μια ευκαιρία να μάθουμε να παρατηρούμε.
Συχνά μέσα στις 17 συλλαβές του χάι κου κλείνονται αλήθειες που τις καταλαβαίνεις πολύ αργότερα από τη συγγραφή του ποιήματος (π.χ. αυτό το σκάρωσα για απλό δείγμα, να σας το δωσω για παράδειγμα. Μετά είδα ότι έχει κι άλλα να πει, πραγματα δικά του:

Μια ηλιαχτίδα
μέσα απ’ τα σύννεφα
βρίσκει το δρόμο.

Μερικά παραδείγματα ακόμη:

Βουλιάζει ο κόσμος
κρατήσου, θα σ’ αφήσει
μόνο στον ήλιο. (Γιώργος Σεφέρης)

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ, ΠΕΡΙ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ (347-335; π.Χ.)
Πάντα στη μάχη
φιλοσοφίας και ιστορίας
η ποίηση νικά. (Αιμιλία Σπηλιάδη, Χαϊκού επ’ αυτού)

Όλος ο κόσμος
δεκαεφτά συλλαβές.
Τραγούδα, μπορείς! (Χάρης Τουμανίδης)

Στήνω παγίδα
με μελάνι και χαρτί.
Γελώντας φεύγει! (Νίκος Μανιάτης)

Το μαξιλάρι
και σήμερα μου είπε
κοιμήσου κι άλλο (αγνώστου υπναρά)

Την εβδομάδα
Που σύντομα θα έρθει
Γράψτε δικά σας

ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΧΑΪΚΟΥ: Φθινοπωρινό

Το εσωτερικό κείμενο: Δύο αναγνώσεις (μπορεί και περισσότερες)

[…] Να μιλήσω για ήρωες να μιλήσω για ήρωες: ο Μιχάλης
που έφυγε μ' ανοιχτές πληγές απ' το νοσοκομείο
ίσως μιλούσε για ήρωες όταν, τη νύχτα εκείνη
που έσερνε το ποδάρι του μες στη συσκοτισμένη πολιτεία,
ούρλιαζε ψηλαφώντας τον  πόνο μας~ "Στα σκοτεινά
πηγαίνουμε, στα σκοτεινά προχωρούμε..."
 
Οι ήρωες προχωρούν στα σκοτεινά.
 (Γ. Σεφέρης, Τελευταίος σταθμός, 5 Οκτωβρίου 1944)
 
Ο ποιητής γυρίζει την πατρίδα μετά τον τελευταίο πόλεμο, μαζί με την κυβέρνηση και το βασιλιά. Όλα φαίνονται ωραία και πανηγυρικά αλλά είμαστε δυο βήματα πριν τον Εμφύλιο. Συνομωσίες και αντιθέσεις βάζουν σε δοκιμασία τον απελευθερωτικό αγώνα και τους ηρωισμούς των Ελλήνων τέσσερα χρόνια. Στον τελευταίο σταθμό πριν την Ελλάδα ο ποιητής μεταξύ άλλων αναρωτιέται για το περιεχόμενο του ηρωισμού.

Ας προσπαθήσουμε να ακούσουμε κι εμείς τη φωνή του Μιχάλη (με έντονα στοιχεία το σημείο πού θα τονίσουμε)

- “Στα σκοτεινά πηγαίνουμε, στα σκοτεινά προχωρούμε...”
- "Στα σκοτεινά πηγαίνουμε, στα σκοτεινά προχωρούμε..."

ή και να καταλάβουμε την απάντηση του ποιητή:

- Οι ήρωες προχωρούν στα σκοτεινά.
- Οι ήρωες προχωρούν στα σκοτεινά.
- Οι ήρωες προχωρούν στα σκοτεινά. 
 
Σημασία δεν έχει μόνο τι γραφει κάποιος αλλά το εσωτερικό κείμενο που εγγράφεται στον αναγνώστη.

Βήμα πρώτο: Η τέχνη της ανάγνωσης, η σχέση της με την τέχνη της γραφής.

Βήμα πρώτο: Η τέχνη της ανάγνωσης, η σχέση της με την τέχνη της γραφής.

Η πρώτη μας συνάντηση αφορά έμμεσα τη συγγραφή. Θα εστιάσουμε στην ανάγνωση, γιατί η ανάγνωση –η απολαυστική ανάγνωση-  είναι απαραίτητη συνθήκη για τη συγγραφή. Σπάνια συναντάμε συγραφέα που να μην είναι συστηματικός αναγνώστης. Θα μιλήσουμε για λέξεις, παραγράφους, κείμενα και βιβλία που αγαπήσαμε, αναζητώντας μια διαφορετική εμπειρία: εκείνη του ξανα-διαβάσματος, με άλλους όρους και άλλα –ελπίζω- κέρδη.

Μερικά θέματα που συνήθως προκύπτουν στις πρώτες μας συναντήσεις είναι τα παρακάτω:
- Η σχέση του αναγνώστη με το συγγραφέα.
- Η στάση του αναγνώστη απέναντι στο κείμενο που διαβάζει και το εσωτερικό βιβλίο
- Γιατί διαβάζουμε μια ιστορία;
- Γιατί σταματάμε να διαβάζουμε μια άλλη;

Ως πρώτο ερέθισμα, λίγα κείμενα σταχυολογημένα από δυο βιβλία σχετικά με την ανάγνωση.
«…οφείλουμε να καταξιώσουμε την απόλαυση του κειμένου ενάντια στην ταπείνωση της λογοτεχνίας σαν απλής ψυχαγωγίας. …».
Ρολάν Μπαρτ, Η απόλαυση του κειμένου, εκδ. Ράππα

«…Η ανάγνωση είναι πρώτα απ’ όλα η μη ανάγνωση, ενώ ακόμη και για τους γνωστούς και αφιερωμένους αναγνώστες, η κίνηση της απόκτησης και του ανοίγματος ενός βιβλίου καλύπτει πάντα την αντίστροφη κίνηση η οποία, επειδή συντελείται την ίδια στιγμή, μας διαφεύγει…».
«...Το παράδοξο της ανάγνωσης είναι ότι η πορεία προς τον εαυτό μας περνά μέσα από ένα βιβλίο αλλά πρέπει να παραμείνει ένα πέρασμα. Γι’ αυτό ο καλός αναγνώστης προτιμά να διασχίζει τα βιβλία, καθώς γνωρίζει ότι το καθένα κουβαλάει ένα κομμάτι του εαυτού του και μπορεί να του ανοίξει τον δρόμο, εάν έχει τη σύνεση να μη σταματήσει σε κανένα απ’ αυτά…».
«...υπάρχουν νεκρές αναγνώσεις (καθυποταγμένες στα στερεότυπα, στις διανοητικές επαναλήψεις, στη συνθηματολογία) και υπάρχουν και ζωντανές αναγνώσεις (που παράγουν ένα εσωτερικό κείμενο, που προσομοιάζει σε μια δυνητική γραφή του αναγνώστη)... »
«…διάβασμα δεν είναι μόνο γνώση, είναι επίσης, και ίσως κυρίως, λήθη, και με τον τρόπο αυτό μας οδηγεί ν’ ανακαλύψουμε εκείνο που μέσα μας αποτελεί τη λήθη του εαυτού μας…»
Πιερ Μπαγιάρ, Πώς να μιλάμε για βιβλία που δεν έχουμε διαβάσει, εκδ. Πατάκη

Αρχίζει η πέμπτη χρονιά...

Καλή μας δύναμη και καλή όρεξη. Ήδη κάναμε την πρώτη μας συνάντηση και προχωράμε...Σε λίγο ελπίζω ότι θα αναρτάτε κι εσείς. Να ξανακαλέσουμε και τους παλιούς που έχουν κάτι να μας αφήσουν.

Βήμα πέμπτο: Ο ήρωας ταξιδεύει.

Στις συναντήσεις που προηγήθηκαν ασχοληθήκαμε πολύ με τον ήρωα μιας ιστορίας. Πώς θα του δώσουμε οντότητα και αυθυπαρξία, πώς θα τον βοηθήσουμε να σταθεί μόνος του και δε θα είναι απλώς μια συγκαλυμμένη προβολή του εαυτού μας. Πώς θα τον απαλλάξουμε από κλισέ και κοινοτοπίες και θα τον βοηθήσουμε να μείνει αληθινός.

Όμως, μαζί με όλα τα άλλα, ο ήρωας ταξιδεύει. Από τότε που φτιάχνονται ιστορίες, η ιστορία είναι ουσιαστικά η περιγραφή του ταξιδιού ενός ανθρώπου.

Εδώ περιγράφονται μερικοί από τους σταθμούς του ταξιδιού. Υπάρχουν κι άλλοι αλλά αυτοί είναι νομίζω οι βασικότεροι.

 1. Ισορροπία- πληρότητα: Ένας άντρας θεωρεί ότι τα έχει όλα. Λεφτά, επιρροή, είναι αθλητικός και εμφανίσιμος, δημοφιλής, περιβάλλεται από ανθρώπους που εξαρτώνται από αυτόν (και δε διστάζει να τους το υπενθυμίζει).

2. Εμπόδιο: Ένας ελαφρός πόνος στη μέση τον οδηγεί στο γιατρό. Οι εξετάσεις δεν είναι καλές, τον οδηγούν, έστω προσωρινά στο αναπηρικό καροτσάκι.

3. Σύγκρουση: Δεν μπορεί να δεχτεί τις νέες σταθερές της ζωής του. Κατρακυλάει ψυχολογικά, επαγγελματικά και κοινωνικά. Καταντάει δύσκολος, επιθετικός, αυτοκαταστροφικός και τελικά μόνος.

4. Περιπέτεια: Ο γιατρός καταφεύγει σε μια τελευταία θεραπευτική μέθοδο, που είναι και η τελευταία ελπίδα. Εν τω μεταξύ, κάποιοι άνθρωποι που πριν τους αγνοούσε ή τους υποτιμούσε του συμπαραστέκονται απρόσμενα.

5. Γνώση:  Ανακαλύπτει ένα κόσμο που λειτουργεί υπό άλλους όρους, πιο ανθρώπινους, αναθεωρεί τη ζωή και τις αξίες του

6. Λύση: Τον βλέπουμε να μπαίνει στο ιατρείο, μόνος, με το καροτσάκι, να πάρει τα αποτελέσματα. Δεν ξέρουμε τι του έχει πει ο γιατρός, μόνο ένα πλατύ χαμόγελο ζωγραφισμένο στο πρόσωπό του.

7. Γνώση –θυσία-κάθαρση: Γιατί χαμογελάει: Μπορεί να μας το πει η ιστορία, μπορεί και όχι. Ίσως επειδή μαθαίνει ότι θα ξαναπερπατήσει. Ίσως επειδή ξέρει πια ότι στη ζωή άλλα έχουν μεγαλύτερη σημασία, γιατί απελευθερώθηκε από την τύχη και τη φύση.

Η εργασία μας για αύριο είναι να προσπαθήσετε να φτιάξετε ένα άλλο ταξίδι με το σημειωματικό τρόπο που είναι αποτυπωμένη η παραδειγματική ιστορία που έχω παραθέσει. Όχι πολλά λόγια, μόνο σημειώσεις όπως στο παράδειγμα πιο πάνω.

Καλό ταξίδι στο δικό σας ήρωα, και να δούμε πώς θα τα έχει καταφέρει στην επόμενή μας συνάντηση.

Τρίτη συνάντηση- Για Πέμπτη 23 Φεβρουαρίου, 6η ώρα

Να σας θυμήσω ότι περιμένουμε όλοι μια ιστορία από όλους.
Είπαμε να παίξουμε με μια γνωστή ιστορία στην οποία να δημιουργήσουμε μια διαφορετική εκδοχή της. Αυτό μπορεί να σημαίνει μια διαφορετική τροπή της ιστορίας -πώς θα εξελισσόταν η ιστορία αν ο πρωτομάστορας δεν έδινε τη γυναίκα του στο γεφύρι;.
Μπορεί όμως να σημαίνει και μεταφορά της ιστορίας σε διαφορετικό περιβάλλον, ιστορικό ή κοινωνικό -αν π.χ. Κοντορερεβιθούλης και τα αδέλφια του ήταν παιδιά των φαναριών ή η Κοκκινοσκουφίτσα ήταν ένα σημερινό κορίτσι που έβγαινε μόνη της σε μια απειλητική μεγαλούπολη.


Συνεχίζω με τις συμβουλές πρώτης ανάγκης σε συνθήκες δημιουργικού πανικού

Α. Αρχίζω

1. Σκιαγραφώ χαρακτήρες, στόχο, ύφος, σενάριο...χωρίς τη λεκτική ένδυση

2. Σκεφτείτε δύσκολες, εξαίσιες, ασυνήθεις στιγμές της ζωής (σας)

3. Mind-mapping: μια λέξη στο κέντρο μιας λευκής σελίδας και τα συνειρμικά της πλοκάμια



Β। Αναζητώ μια ενδιαφέρουσα πρώτη παράγραφο.



Γ. Δημιουργώ χαρακτήρες/ τους δίνω ζωή/ Δεν είμαι εγώ



όνομα

ηλικία

δουλειά

εθνικότητα

εμφάνιση

διαμονή

αγαπημένο χρώμα

φίλοι

οικογένεια

φαγητά

ποτά

στέκια

φοβίες

λάθη

ελαττώματα

ζώα

ασχολίες

εμμονές

τι μισεί

τι αγαπάει

σε τι έχει αδυναμία

θρησκεία

ισχυρές μνήμες

ασθένειες

τι τον εκνευρίζει /ηρεμεί

συνήθειες στον ύπνο

τικ



Δ. Η οπτική γωνία

- το α’ πρόσωπο: ενώνει αφηγητή ήρωα και αναγνώστη με μια σειρά από μυστικά/ οριοθετεί τις σχέσεις του αναγνώστη με τους άλλους ήρωες

- το β’ πρόσωπο: ο αναγνώστης γίνεται κι ο ίδιος ήρωας, αντιμετωπίζει άμεσα τις δυνατότητες που προκύπτουν από την ιστορία

- το γ’ πρόσωπο (απεριόριστη γνώση): το βάρος στον αφηγητή, παθητικός αναγνώστης

- το γ’ πρόσωπο (περιορισμένη γνώση): το βάρος στον αναγνώστη, που έτσι γίνεται πιο ενεργός.



Ε. Γράφω ένα διάλογο με νόημα – αποδίδω δυναμικά και όχι στατικά ένα χαρακτήρα και τα συναισθήματά του:

Ο Νίκος βλέπει τη γυναίκα του τη Μαίρη ένα Σάββατο πρωί να ετοιμάζεται για βόλτα στα μαγαζιά. Όμως την προηγούμενη ημέρα έχει ο ίδιος εξαντλήσει όλες τις πιστωτικές κάρτες χωρίς να έχει τολμήσει να της το πει.



- Ο Νίκος σηκώθηκε. «Εε, για πού τόβαλες;΄»

- «Πού πας;» είπε ο Νίκος κοιτάζοντας κατάματα τη Μαίρη.

- Βαθιά αναπνοή. Ή τώρα ή ποτέ. «Πού πηγαίνεις;»



Ας συνεχίσουμε το παιχνίδι

- «Πού πηγαίνεις;» ο Νίκος έκανε ένα δυνατό κρακ με τα δάχτυλά του ενώ κοιτούσε το πάτωμα.

- «Στα μαγαζιά» η Μαίρη απάντησε κρατώντας την πόρτα μισάνοιχτη, λίγο πριν βγει, και κοιτώντας το σκυμμένο κεφάλι του Νίκου.

- «Θα έλεγα πως όχι» ίσα-ίσα που ακούστηκε η φωνή του Νίκου «Έχουν γεμίσει όλες οι κάρτες μας».



Κι ας κάνουμε μια σειρά από ανεπαίσθητες αλλαγές.



- «Πού πηγαίνεις;» Ο Νίκος έκανε ένα δυνατό κρακ με τα δάχτυλά του ενώ κοιτούσε το πάτωμα. «Στα μαγαζιά.»



Η Μαίρη απάντησε κρατώντας την πόρτα μισάνοιχτη, λίγο πριν βγει, και κοιτώντας το σκυμμένο κεφάλι του Νίκου. «Θα έλεγα πως όχι».



Ίσα-ίσα που ακούστηκε η φωνή του Νίκου «Έχουν γεμίσει όλες οι κάρτες μας».